Pamuk

Geleneksel, teknik ya da akıllı olsun tekstil malzemelerinin tümünde en önemli hammadde lifler. Doğal ve suni lif olarak ikiye ayrılıyorlar. Pamuk, keten, yün, ipek gibi lifler doğal lifler grubunda. Polyester, akrilik, poliamid, karbon, aramid, viskoz gibi lifler ise suni lifler grubunda.

Bir de ek bilgi vereyim; sıkça kullandığımız “elyaf” kelimesi Arapçadan dilimize geçmiş ve “lifler” anlamına geliyor. O yüzden birçok yerde karşılaştığımız “elyaflar” kelimesi yanlış bir ifade çünkü elyaf zaten lifin çoğulu olan kelime.

Pamuk giyimde kullanımı en yaygın lif. Çünkü hijyenik yapısı, yüksek nem tutma özelliği, kolay renklendirilebilmesi, yumuşak tutumu, nefes alabilirliği ve statik elektriklenmeye neden olmaması gibi birçok avantajı var.

Dünyada giyimde kullanılan liflerin ise 3’te 2’den fazlası pamuk. Ama pahalı bir doğal hammadde ve dezavantajları da var. Özellikle geç kuruması ve kolay kırışması nedeniyle bazı kullanım alanları için başka lifler ile harmanlanarak kullanılması daha uygun.

İşte birçok üründe kafa karışıklığı da burada başlıyor. Etiketini çevirip de yüzde 100 pamuk görmediğimiz bir ürünü kalitesiz mi kabul etmeliyiz? Hangi ürünlerde yüzde 100 pamuk tercih etmemeli? Bunlar ve benzeri bir sürü soru geliyor insanın aklına.

Öncelikle pamuk doğal bir lif ve konfor açısından günlük giysilerde çokça tercih ediyoruz. Özellikle bebek ve çocuk kıyafetleri seçerken, hijyenik bir lif olması ve yumuşak tutumu nedeniyle pamuklu ürünler almanızı tavsiye ederim.

Ama pamuk, her kullanıma da her üretim yöntemine de uygun değil. Mesela, hepimizin sıkça kullandığı içi tüylü (şardonlu) eşofmanlar var. Bu tür ürünlerde, genelde iç yüzeyde polyester, dış yüzeyde pamuk kullanılır. Çünkü “tüylendirme” işlemi ancak dayanıklılığı yüksek polyester lifi ile yapılabilir.

O yüzden, bu tür ürünlerde pamuk ile polyesterin birlikte kullanımı zorunlu. % 100 pamuk kumaşın “tüylendirme” işlemine dayanması mümkün değil, zarar görür. Esas nokta şu ki belli oranda polyester kullanılması, giysinin kalitesiz ya da konforsuz olduğu anlamına gelmez. Hatta pamuklu dış yüzey ve tüylü polyester iç yüzey sayesinde, nefes alabilen ve ısı yalıtkanlığı yüksek giysiler elde edilir.

Pamuk, aktif spor giysilerinde sanılanın aksine sağlıklı değil sağlıksızdır. Çünkü pamuk yüksek nem tuttuğu için sporcu terlediğinde nemi hapseder. Bu da giysinin ağırlaşmasına neden olur.

Ayrıca geç kuruduğu için sporcunun tenine yapışarak hem konforu bozar hem de üşüteceği için hastalanmaya sebep olur. O yüzden aktif sporcu kıyafetlerinde özel olarak geliştirilmiş teknik liflerden üretilen kumaşlar veya pamuk/suni lif karışımı kumaşlar kullanılır.

Aslında benzer yüzlerce örnek verebilirim ama uzadıkça uzar. Sadece şunun bilinmesini isterim ki “suni lifler kötüdür, pamuk her zaman iyidir” algısı yanlış. Üstelik pamuğun yetiştirilmesi ve işlenmesi, bazı suni liflerin üretilmesinden daha fazla çevreyi kirletir. Bu da konunun bir başka boyutu! Ama özetle diyebilirim ki kullanım yeri ve üretim yöntemine göre farklı lifler kullanılabilir. Bu, tek başına giysinin kalitesini belirlemez.

Yukarıdaki fotoğrafta, pamuk bitkisinin tarladaki halinden bir dal var. Tekstil mühendisi olmamdan mı kaynaklanıyor bilmiyorum ama pamuk bitkisini her zaman çok estetik bulmuşumdur. O yüzden süs bitkisi olarak uzun yıllardır evimde ve ofisimde mutlaka bir pamuk dalı yer alır. Pamuk dalına eşlik eden kupalarım ise uzun yıllardır benimle. Çekya’da doktora yaptığım yıllardan yadigar. El yapımı geleneksel seramik kupalar ile pamuk bitkisinin bu en doğal halini birbirine çok yakıştırıyorum.